„MeteoZwierzenia”: IOD, DMI i najmniejszy Ocean

Naszą krótką serię o odległych zależnościach na trzech oceanach zacząłem od najbardziej poznanego zjawiska, jakim jest ENSO, czyli El Niño Southern Oscillation. Chyba najmłodszą zdalną zależnością, poznaną dopiero jakieś 20 lat temu, jest Dipol Oceanu Indyjskiego – Indian Ocean Dipole, w skrócie IOD. Jest to zjawisko rozgrywające się głównie w okolicy równikowej Oceanu, niemniej dla żeglarzy o tyle istotne, że jest to akwen, na którym jest przejście przez Cieśninę Torresa z Pacyfiku do Azji Południowo Wschodniej i dalej w kierunku Afryki i Morza Czerwonego.

Tekst Marek Zwierz

Początkowo podejrzewano, że zjawisko to jest całkowicie zależne od kaprysów El Niño, ale ostatnie badania wykazały możliwość ekstremalnego IOD także bez aktywnego El Niño czy La Niña. Wygląda wręcz, że ekstremalne IOD może mieć wpływ na to, co dzieje się na Pacyfiku.

Czym dokładnie jest Dipol Oceanu Indyjskiego? To wielkoskalowa komórka cyrkulacyjna sięgająca od akwenów na północ i północny zachód od Australii, aż po zachodnią część Oceanu do samej Afryki. Jak można określić to zjawisko w liczbach? Intensywność i kierunek działania mierzony jest różnicą temperatury powierzchniowej Oceanu pomiędzy zachodnią (50E-70E i 10S-10N) i wschodnią (90E-110E i 10S-0N) tropikalną jego częścią. Wielkość tą nazwano DMI – Dipol Mode Index, w wolnym tłumaczeniu Indeks Stanu Dipola.

Pozytywny indeks dipola to ochłodzenie wody w rejonie na północ od Australii i w okolicach Azji Południowo Wschodniej, gdzie powietrze opada wysuszając okoliczne tereny i grożąc wielkopowierzchniowymi pożarami. Po drugiej stronie Oceanu, przy cieplejszej powierzchni wody, powietrze wznosi się, wilgoć kondensuje w wysokich Cumulonimbusach powodując obfite opady i podtopienia we wschodniej Afryce. Jednym z efektów tego stanu cyrkulacji są silniejsze wiatry wschodnie w okolicach równikowych.

W negatywnej fazie DMI sytuacja się odwraca. Rejon północnej Australii, Sumatra, Java i okolice nasiąkają dodatkową porcją wody, a susze nawiedzają wschodnie wybrzeża Afryki. Dodatkowym problemem dla żeglarzy są zachodnie wiatry utrudniające spokojne przejście z Australii do Południowej Afryki czy na Morze Czerwone. W normalnych warunkach takie wiatry w pasie pomiędzy 0° – 10° S występują na Oceanie Indyjskim raczej latem, czyli w okresie grudzień – maj. Z uwagi na większe prawdopodobieństwo huraganów w tropikach w okresie letnim należy planować żeglarskie aktywności na miesiące zimowe.

Jest jeszcze faza neutralna indeksu charakteryzująca się podobnym układem cyrkulacji, jak przy negatywnym DMI, ale zdecydowanie słabsza.

Miesięczne wartości DMI są dostępne na stronach NOAA. Dzięki historycznym pomiarom temperatury Oceanu można je obliczyć i prześledzić wstecz aż do roku 1870. Jeżeli przyjrzymy się przebiegowi indeksu z ostatnich 40 lat, widzimy wyraźne sezonowe zmiany jego wartości. Raz na kilka lat pojawiają się wyjątkowo mniejsze, lub wyjątkowo większe wartości i te odchylenia interpretuje się jako pozytywne lub negatywne DMI mające w niektórych wypadkach wręcz katastrofalny wpływ na klimat tamtych regionów. Dość wspomnieć, że ostatnie tragiczne pożary buszu australijskiego przypadły na koniec 2019 roku, kiedy DMI miał najwyższą wartość w ostatnich 40 latach a Dipol Oceanu Indyjskiego był wyjątkowo silny.

O jakich różnicach temperatury mówimy? Generalnie rzadko przekraczają one 0,5° C. Tylko w ekstremalnie pozytywnym DMI w grudniu 2019 roku temperatura we wschodniej części Oceanu Indyjskiego w okolicach Sumatry opadła o około 1,5° C. Przy temperaturze rzędu 29 – 30 ° C są to różnice mało zauważalne bez użycia termometru, mające jednak spory wpływ na pogodę w tropikalnej strefie Oceanu.