Przed finałem TTSR w Szczecinie: wielkie żaglowce obu Ameryk

W oczekiwaniu na tegoroczne regaty i zloty przygotowaliśmy cykl „Wielkie żaglowce”, który będziemy publikować aż do finału The Tall Ships Races w Szczecinie. Przedstawimy w nim największe jednostki klasy A, które uczestniczą w festiwalach żeglarskich na całym świecie. W pierwszym odcinku – wielkie żaglowce obu Ameryk.

Tekst i zdjęcia Robert Kubicki

PRZECZYTAJ TAKŻE Zloty wielkich żaglowców – kalendarium 2021

Wielkie żaglowce: Brazylia

„Cisne Branco” jest flagową jednostką brazylijskiej Marynarki Wojennej i trzecim kolejnym statkiem szkoleniowym noszącym tę nazwę. Jego długość całkowita wynosi 76 m. Ma trzy maszty, na których umieszczono 31 żagli o łącznej powierzchni 2 195 m². Został zbudowany w stoczni Damen w Amsterdamie, jako bliźniacza jednostka holenderskiego „Stad Amsterdam”.

Nazwa w tłumaczeniu na język polski oznacza białego łabędzia i nawiązuje do wersetu muzycznego z marszu znanego jako „Cancion del Marinero”, który jest hymnem Marynarki Wojennej Brazylii.

Żaglowiec powstał w rekordowo krótkim czasie (16 miesięcy), ponieważ Brazylijczykom zależało, aby mieć okręt flagowy na 500. rocznicę wyprawy Pedro Cabrala. Misją jednostki, oprócz funkcji szkoleniowych, jest promowanie mentalności morskiej w społeczeństwie oraz zachowanie morskich tradycji.

Meksyk

„Cuauhtemoc” to 3-masztowy bark, pływający we flocie Marynarki Wojennej Meksyku. Zbudowany, z inicjatywy ówczesnego prezydenta Meksyku – Jose Lopeza Portillo, w hiszpańskim Bilbao, został zwodowany w 1982 r. Jego długość całkowita wynosi 90,50 m, a powierzchnia żagli – 2 368 m². W języku Indian meksykańskich, cuauhtemoc oznacza pikującego orła.

Jednostka została nazwana na cześć noszącego właśnie to imię ostatniego władcy Azteków, znanego z walk z hiszpańską konkwistą, schwytanego i straconego w 1525 r. Tę legendarną postać przedstawia galion na dziobie żaglowca. Zwany jest on również „Ambasadorem” lub „Rycerzem Mórz”.

To drugi statek meksykańskiej Marynarki Wojennej o tej nazwie. Pierwszym był niszczyciel typu Fletcher, będący w czynnej służbie od 1970 do 1982 r. „Cuauhtemoc” odbył wiele podróży i odwiedził wiele portów we wszystkich regionach świata. Łączna liczba przebytych mil równa się 35-ciu obwodom ziemi wzdłuż równika. Wszędzie, gdzie się pojawia, witany jest z podziwem i olbrzymią sympatią.

Chile

„Esmeralda” jest 4-masztową barkentyną, służącą jako okręt szkolny chilijskiej Marynarki Wojennej. Ma 113 m długości całkowitej i na czterech masztach nosi żagle o powierzchni 2 852 m². Od początku swojego istnienia ma bardzo burzliwą historię. Jest szóstym okrętem chilijskiej marynarki wojennej, noszącym imię „Esmeralda”. Budowana była dla Marynarki Wojennej Hiszpanii i miała nosić imię „Juan de Austria”. W 1947 r. wybuch w składzie amunicji uszkodził stocznię w Kadyksie, w tym również prawie gotowy kadłub okrętu. Dalsza budowa została zawieszona. W 1950 r. w negocjacjach chilijsko – hiszpańskich w sprawie długów zaciągniętych podczas wojny domowej, zaproponowano rządowi chilijskiemu spłatę części długów „w naturze”, w tym także przekazanie niedokończonej jednostki. Została zwodowana w 1953 r. już jako „Esmeralda” i rok później weszła do czynnej służby.

Bliźniaczym okrętem jest „Juan Sebastian de Elcano” z Hiszpanii, jednak różnica w szczegółach ożaglowania sprawia, że uznawana jest za barkentynę a nie szkuner urejony. W swojej historii ma również wstydliwy epizod. W czasie rządów generała Augusto Pinocheta, „Esmeralda” służyła jako pływające więzienie, gdzie torturowano osadzonych. Chilijskie władze nie przyznają się oficjalnie do tych informacji, jednak w wielu odwiedzanych przez żaglowiec portach organizowane są protesty (np. podczas Sail Amsterdam 2015).

Kolumbia

„Gloria” to 3-masztowy bark, którego właścicielem i armatorem jest Marynarka Wojenna Kolumbii. Zbudowana w hiszpańskim Bilbao, mierzy 76 metrów długości a na swoich masztach dźwiga 1 400 m² żagli. Jej nazwa to nawiązanie do hymnu narodowego: Oh gloria inmarcesible. „Gloria” powstała w 1968 r. po wieloletnich staraniach kolumbijskich marynarzy i ich marzeniach o posiadaniu własnego żaglowca. Stworzono ją według wzoru żaglowców projektowanych w hamburskiej stoczni Blohm & Voss, mającej „na rozkładzie” takie statki jak niemiecki „Gorch Fock”, amerykański „Eagle” czy portugalski „Sagres”. Historia głosi, że Minister Obrony Kolumbii – Gabriel Rebeiz Pizarro zatwierdził pomysł budowy żaglowca na papierowej serwetce w restauracji.

Okazuje się, że plany żaglowców na serwetkach to nie tak rzadki obyczaj, wspominając chociażby projekt powstania naszej „Pogorii”. Podczas wizyt w portach załoga organizuje widowiskową paradę rejową, gdzie kadeci ubrani w narodowe barwy tworzą olbrzymią „żywą” banderę. W Kolumbii mówi się, że „Gloria” jako najlepszy ambasador swojego kraju „pozostawia żółtą, niebieską i czerwoną smugę na światowych oceanach a odwaga i zaangażowanie załogi reprezentuje ludzi, którzy idą naprzód z godnością, aby znaleźć drogę własnego przeznaczenia”.

Ekwador

Marynarkę Wojenną Ekwadoru reprezentuje 3-masztowy bark „Guayas”, zbudowany w 1977 r., podobnie do poprzedniczki, w stoczni w hiszpańskim Bilbao. Stanowi część serii „las cuatro hermosas Hermanas” czyli „czterech pięknych sióstr” – kolumbijskiej „Glorii”, meksykańskiego „Cuauhtemoca”, wenezuelskiego „Simona Bolivara” i właśnie „Guayasa”. Jego długość całkowita wynosi 78,40 m a powierzchnia żagli to 1 410 m². Od swojej siostrzanej jednostki z Kolumbii różni się wysokim, pomalowanym na ciemny kolor mostkiem, umieszczonym ponad nadbudówką.

Nazwa „Guayasa” nawiązuje do nazwy rzeki w Ekwadorze, do imienia wodza indiańskiego plemienia Huancavilca oraz do nazwy pierwszego statku parowego, wybudowanego w Ameryce Południowej. Bardzo często uczestniczy w zlotach żaglowców na całym świecie, gdzie w sposób okazały spełnia rolę ambasadora swojego kraju.

Wielkie żaglowce: Argentyna

Flagową jednostką Argentyny jest fregata „Libertad”. Wstępny projekt budowy żaglowca argentyńskiej Marynarki Wojennej powstał w 1946 r. Dowództwo floty postanowiło, że budową zajmie się macierzysta stocznia Rio Santiago. Rozpoczęto ją w 1953 r. Długie lata budowy, liczne zmiany w projekcie, mnóstwo testów na morzu doprowadziły jednak do szczęśliwego końca i w 1962 r. fregata weszła do czynnej służby. Liczy 103 m długości całkowitej, a na trzech masztach umieszczono 27 żagli o powierzchni 2 652 m². Dziób fregaty zdobi galion przedstawiający wizerunek kobiety, która reprezentuje wizerunek Republiki Argentyny i jej głęboko zakorzenionego poczucia wolności. Autorem rzeźby jest galicyjski artysta Carlos Garcia Gonzales.

Jednostka brała udział we wszystkich najważniejszych i największych zlotach żaglowców na całym świecie. Jednak prawdziwą „sławę” i rozpoznawalność, w szczególności wśród studentów prawa międzynarodowego, uzyskała dzięki tzw. „Ghana’s incident”.

W 2012 r. żaglowiec zawinął z kurtuazyjną wizytą do Ghany. Jeden z funduszy inwestycyjnych, który skupował wierzytelności Argentyny (po ogłoszeniu przez nią bankructwa w 2002 r. w związku z kryzysem ekonomicznym), zażądał od lokalnego sądu zajęcia argentyńskiego okrętu. „Libertad” przebywał tam 77 dni, aż do orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Praw Morza, który wskazał, że okręty wojenne korzystają z immunitetu, nawet na wodach wewnętrznych obcego państwa, a zamach na taki okręt nosi znamiona użycia siły. Trybunał zalecił natychmiastowe zwolnienie statku. Entuzjastycznie witany, „Libertad” powrócił do portu Mar del Plata w styczniu 2013 r.

Wenezuela

„Simon Bolivar” to statek szkolny Marynarki Wojennej Wenezueli. Ten 3-masztowy bark, został zbudowany w 1980 r. w stoczni w hiszpańskim Bilbao jako jedna z czterech siostrzanych jednostek. Jego długość całkowita wynosi 82,40 m a powierzchnia 23 żagli – 1 650 m². Swoją nazwę zawdzięcza generałowi Simonowi Bolivarowi – legendarnemu przywódcy walk o wyzwolenie krajów Ameryki Południowej z rąk Hiszpanów w XIX wieku, a potem także prezydentowi Wenezueli.

Jego podstawową misją jest szkolenie kadetów Akademii Marynarki Wojennej Wenezueli, a w aspekcie międzynarodowym ożywienie i kreowanie wizerunku morskiego Wenezueli, a także nawiązywanie i wzmacnianie więzi przyjaźni z flotami innych krajów. W odróżnieniu od siostrzanych jednostek, charakteryzuje się malowaniem według wzoru „nelsonowskiego”, z kwadratami na burtach, mającymi imitować furty strzelnicze.

Peru

4-masztowy bark „Union” to jeden z najmłodszych żaglowców we flocie. Powstał w 2015 r. w stoczni SIMA w Calleo i jest chlubą Marynarki Wojennej Peru. Ze swoimi 115,7 m długości i 34 żaglami o powierzchni 3 400 m², stał się największym tego typu statkiem w Ameryce Południowej i drugim co do wielkości żaglowcem szkolnym świata. Plany posiadania żaglowego statku szkolnego przez peruwiańską Marynarkę Wojenną sięgały lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Jednak z powodu kryzysu ekonomicznego i hiperinflacji, projekt został odroczony. Ostatecznie zatwierdzono go dopiero w 2010 r. Budowa rozpoczęła się w 2013 r. i trwała 3 lata.

Nazwa peruwiańskiej jednostki oddaje hołd korwecie „Union”, która pod wodzą Miguela Grau, brała udział w pierwszym etapie wojny na Pacyfiku między Peru a Chile (1879 – 1884) i której maszt zdobi obecnie wejście do Akademii Marynarki Wojennej Peru. Charakterystyczny galion pod bukszprytem przedstawia wizerunek cesarza Inków Tupaca Yupanqui, znanego jako „Lśnienie”, z prawą ręką uniesioną do wizerunku inkaskiego boga słońca. Ma na sobie tkaninę w kratkę i pelerynę przedstawiającą fale oceanu. Nosi również dwie głowy pumy, jako ochraniacze na kolana (w kulturze Inków puma była zwierzęciem świętym). Jego głowę zdobi korona Inków a tarcza, którą trzyma, ma wizerunek dwóch rombów reprezentujących Imperium Inków. Autorką figury jest peruwiańska rzeźbiarka Pilar Martinez Woodman.

Urugwaj

„Capitan Miranda” to 3-masztowy szkuner – duma urugwajskiej Marynarki Wojennej. Zbudowany w 1930 r. w stoczni w hiszpańskim Kadyksie, przez ponad 45 lat służył marynarzom jako motorowy okręt hydrograficzny. W 1976 r. został wycofany ze służby. Zapadła decyzja, aby przerobić go na żaglowiec szkolny i takim też się stał, rozpoczynając kolejny etap morskiego życia w 1978 r. Ma 60 m długości całkowitej i wyposażony został w 8 żagli o powierzchni 853 m².

Jego nazwa upamiętnia postać kapitana Francisco Prudencio Mirandy – zasłużonego urugwajskiego, żeglarza, hydrografa i badacza zagadnień morskich przełomu XIX i XX w. Dziób szkunera ozdabia galion przedstawiający głowę boga słońca. Żaglowiec ma na koncie opłynięcie kuli ziemskiej w 355 dni. W ostatnich latach przeszedł kapitalny remont, który z powodów technicznych i finansowych trwał aż 7 lat.

Dominikana

„Juan Bautista Cambiaso”to jedna z najmłodszych jednostek we flocie wojskowej obu Ameryk. Ta 3-masztowa barkentyna została zbudowana w 2009 r. w stoczni w Warnie. Jej właścicielem i armatorem jest Marynarka Wojenna Dominikany. Ma 54 m długości i wyposażona jest w 16 żagli o łącznej powierzchni 1 000 m². Okręt pierwotnie nazwany Royal Helena – przejęty został przez dominikańską Marynarkę Wojenną w 2018 r.

Jego nazwa to hołd dla admirała Juana Bautisty Cambiaso, założyciela Marynarki Wojennej Dominikany, który wsławił się pokonaniem floty Haiti w bitwie pod Tortuguero 15 kwietnia 1844 r. Żaglowiec zastąpił motorowy statek szkoleniowy klasy corvette o tej samej nazwie.

Dominika

„Kraken” to 3-masztowa barkentyna, pływająca pod flagą Dominiki. Zbudowana w 1974 r. w stoczni w Groningen, jako holenderski trawler rybacki, w 1983 r. dzięki przebudowie stała się barkentyną. Ma 47 m długości całkowitej, a jej powierzchnia żagli wynosi 1 007 m². Jeszcze jako „Pedro Doncker”, żaglowiec używany był głównie w celach komercyjnych jako statek czarterowy na Morzu Karaibskim, a następnie pływał po wodach Europy Północnej, w szczególności po Morzu Bałtyckim.

W 2018 r. armatorem jednostki zostało stowarzyszenie Wings of the Ocean, zmieniając jej nazwę na „Kraken” (mityczny potwór morski, funkcjonujący w kulturze skandynawskiej). Misją tej ekologicznej organizacji jest podnoszenie świadomości opinii publicznej na temat zanieczyszczenia mórz i oceanów plastikiem i usuwanie dryfujących tzw. sieci – duchów. Właśnie do tych celów wykorzystywany jest „Kraken”, który oprócz standardowego wyposażenia, posiada także na pokładzie laboratorium, dzięki któremu można przeprowadzać badania oceanograficzne.

Wielkie żaglowce: Kanada

„Bluenose II” jest repliką szkunera wędkarskiego i regatowego „Bluenose”. Zbudowany został w 1963 r. i miał służyć jako jacht promocyjny browaru Oland. Jego budowa konsultowana była z pierwszym kapitanem oryginalnego „Bluenose” z lat 30-tych ubiegłego wieku. Sprzedany w 1971 r. za symbolicznego 1 dolara i od tego momentu służy jako ambasador żeglarstwa i turystyki prowincji Nowej Szkocji. Jego długość całkowita wynosi 46 m a powierzchnia żagli 1 036 m², w tym samego grota 386 m².

W latach 2009 – 2016 szkuner przeszedł kapitalny remont, który jednak przyniósł wiele kontrowersji. Przede wszystkim zarzucano zbyt dużą ingerencję w oryginalny wygląd statku, a ponadto okazało się, że modernizacja jednostki kosztowała 24 mln dolarów z planowanych 14,4 mln. Żaglowiec odwiedza przede wszystkim porty kanadyjskie i amerykańskie, promując swą macierzystą prowincję, a także prowadząc rejsy dla szkół i grup młodzieżowych.

Szkuner „Empire Sandy” został zbudowany w Anglii w 1943 r. jako holownik głębinowy, który miał zadanie ratowania statków handlowych uszkodzonych podczas działań morskich II wojny światowej na Atlantyku. W 1948 r. statek został przemianowany na „Ashford” i spełniał typową rolę statku ratowniczego. Zwrócony Królewskiej Marynarce Wojennej w 1952 r, został następnie sprzedany kanadyjskiej firmie Great Lakes Paper Company i przemianowany na „Chris M”. Przez kolejnych 20 lat na wodach Wielkich Jezior Kanadyjskich służył do holowania drewnianych tratw dla firm zajmujących się wycinką drzew.

Na początku lat siedemdziesiątych statek miał zostać zezłomowany, jednak dobry stan stalowego kadłuba zachęcił obecnego właściciela – firmę Nautical Adventures Ltd. do jego zakupu i po pięcioletnim, gruntownym remoncie, jednostka stała się 3-masztowym szkunerem (na wzór tego typu żaglowców z XIX w.) i przybrała pierwotne imię „Empire Sandy”. Jego długość całkowita to 62 m a powierzchnia żagli to 1 022 m². Szkuner pływa przede wszystkim u wybrzeży Kanady, Stanów Zjednoczonych i państw Morza Karaibskiego. Bierze udział w tamtejszych imprezach żeglarskich, organizując rejsy szkoleniowe i czarterowe.

Brigs znana wcześniej jako Toronto Brigantine to charytatywne stowarzyszenie, mające na celu tworzenie programów edukacji morskiej dla młodzieży. Przewodnim hasłem twórców Toronto Brigantine było „budowanie charakteru poprzez przygodę”. Realizacja tychże programów następowała na pokładach dwóch siostrzanych brygantyn – „Pathfinder” oraz „Playfair”. Załogę stanowiła młodzież w wieku 13-18 lat. Takielunek oraz kadłub obu żaglowców jest prawie identyczny, różnice występują we wnętrzu jednostek. Mają one 22 m długości i 250 m² powierzchni żagli. Obie powstały w kanadyjskiej stoczni Kingston, „Pathfinder” w 1963 r, natomiast „Playfair” dziesięć lat później. Matką chrzestną młodszej z sióstr była królowa Elżbieta II.

„Playfair” do chwili obecnej realizuje młodzieżowe rejsy edukacyjne przede wszystkim na obszarze Wielkich Jezior, a okazjonalnie pojawia się również na imprezach żeglarskich w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. „Pathfinder” został sprzedany w 2018 r. prywatnemu nabywcy.

Wielkie żaglowce: Stany Zjednoczone

Bryg „Niagara” to wierna replika okrętu flagowego Oliviera Hazarda Perry’ego z czasów bitwy nad jeziorem Erie. Oryginalna jednostka wsławiła się zwycięstwem w tej morskiej potyczce w 1813 r. i w konsekwencji zdobyciem statku HMS „Detroit”. Było to istotne wydarzenie z punktu widzenia podniesienia morale narodu. Replika została zbudowana w 1988 r., w 175. Rocznicę bitwy nad jeziorem Erie. Ma 60 m długości i wyposażona jest w żagle o powierzchni 1 077 m².

Z jej pomocą realizowane są eksperymentalne programy edukacyjne, w czasie których młodzi adepci na pokładzie „przenoszą się w czasie” o dwa wieki, do początków XIX stulecia, i nauczani są historycznego żeglarstwa w formie, treści i obsłudze z tamtych czasów. Niagara pływa głównie wzdłuż wybrzeży Stanów Zjednoczonych oraz na obszarze Wielkich Jezior, biorąc także udział w organizowanych tam imprezach żeglarskich.

Jednostka „Oliver Hazard Perry” jest największym cywilnym żaglowcem szkoleniowym Stanów Zjednoczonych. Zbudowany w 2015 r. w stoczni Senesco Marine w North Kingstown, stał się pierwszą fregatą, która powstała w USA od 100 lat. Nazwa żaglowca upamiętnia komandora Oliviera Hazarda Perry’ego – bohatera bitwy nad jeziorem Erie w wojnie 1812 r. Ma blisko 61 m długości całkowitej i nosi 20 żagli o powierzchni 1 300 m². Jego budowę rozpoczęła kanadyjska organizacja charytatywna z Ontario, jednak po ogłoszeniu przez nią bankructwa, stalowy kadłub został wykupiony przez władze amerykańskiego stanu Rhode Island.

Okręt nie jest repliką historyczną, jednak wykazuje podobieństwo do amerykańskich okrętów wojennych z początku XIX w. Na jego pokładzie szkolą się uczniowie szkół średnich, Korpusu Kadetów Marynarki Wojennej USA i Szkoły Przygotowawczej Akademii Marynarki Wojennej. W 2018 r. „Oliver Hazard Perry” ogłoszony został statkiem flagowym i żeglarskim ambasadorem stanu Rhode Island.

Amerykański 3-masztowy bark „Eagle” zbudowany został w niemieckiej stoczni Blohm & Voss w Hamburgu w 1936 r. Podczas wodowania przemówienie wygłosił Rudolf Hess, a na uroczystości obecny był również Adolf Hitler. Okręt otrzymał imię „Horst Wessel” na cześć przywódcy SA, któremu partia nazistowska nadała status męczennika. Służył do szkolenia marynarzy Kriegsmarine, aż do wycofania ze służby na początku II wojny światowej. Wyposażony w uzbrojenie przeciwlotnicze, wrócił do służby w 1942 r. Jego budowa wzorowana była na projekcie innego znanego żaglowca – „Gorch Fock”. Pod koniec wojny jednostka została przejęta przez Stany Zjednoczone w ramach reparacji wojennych. 15 maja 1946 r. okręt został powołany do służby w straży przybrzeżnej USA przez kapitana Gordona McGowana.

Podstawową misją „Eagle” jest szkolenie przyszłych oficerów straży przybrzeżnej według specjalnie opracowanego programu nauczania. Drugą funkcją jest reprezentowanie Stanów Zjednoczonych wobec społeczności międzynarodowej. „Eagle” jest nieco większy od pierwowzoru. Ma 90 m długości całkowitej i wyposażony jest w żagle o powierzchni 2 070 m². Charakterystyczny czerwony pas i nazwę „Coast Guard” żaglowiec otrzymał w 1976 r. Wtedy też wymieniono figurę orła na dziobie. Jednostka wielokrotnie brała udział w regatach i zlotach żaglowców na wodach całego świata. Do historii przeszła jej rywalizacja z „Gorch Fockiem II” i „Darem Pomorza”.

Funkcjonuje również w popkulturze, chociażby jako bohater książek z serii Nantucket autorstwa S. M. Stirling, gdzie odwiedza wyspę Nantucket i wraz z nią i całą załogą zostaje przeniesiona w czasie do 1250 r. Jest jednym z dwóch aktywnych, oficjalnych, wojskowych statków żaglowych (obok USS Constitution) w służbie Stanów Zjednoczonych.

Który z tych żaglowców weźmie udział w tegorocznych regatach? A może któryś z nich odwiedzi Szczecin podczas finału TTSR 2021? O tym będziemy informować na bieżąco na łamach naszego portalu.

A w kolejnym odcinku cyklu wielkie żaglowce Europy!